rQ
Artikelen van Ruurd
Het begint met liefde voor hout
- Geschreven door: rQ
Ook dit jaar geeft Schaakclub Roden acte de présence op het Wat ’n Kunst Festival. We voelen ons daar thuis, zeker als het mooi weer is, en de organisatoren zien ons graag komen want we trekken veel publiek.
Moet ik nog uitleggen dat schaken kunst is?
De grote Hein Donner heeft ooit gezegd: “Het begint toch allemaal, geloof ik, met liefde voor hout”. Hij kwam met deze uitspraak dicht bij de kern van het schaken. “Als die stukken daar zo voor je staan, zacht glanzend, heb je moeite daar met je vingers van af te blijven”. Wie kent dat gevoel niet: de bijna onbedwingbare neiging om een van die stukken te verplaatsen.
Mooi bedacht van Donner, maar pas op. De Deense grootmeester Larsen heeft eens over zijn collega gezegd: “Always interesting, always wrong”. Ook bovenstaande uitspraak van Donner is niet helemaal juist. Hoe mooi de stukken ook glimmen, hun aantrekkingskracht is vrijwel nihil als ze niet op een schaakbord staan, maar in de doos zitten. Een bord alleen is evenmin erg inspirerend. Dit is belangrijk om te constateren: bord en stukken horen bij elkaar. Met alleen de stukken of met alleen het bord kun je niet schaken. Je kunt er wel mee spelen, maar niet schaken. De stukken worden aantrekkelijker als ze op een mooi bord staan. Fraaie stukken op een aftands bord wekken medelijden en lachlust op.
Afgezien van deze nuance had Donner gelijk: je krijgt de neiging iets doen met die mooie stukken die zo uitnodigend op een netjes opgepoetst bord staan opgesteld. Dat heet inspiratie.
Schaken is emotie en creatie en is daarom kunst. Een geïnspireerde schaker dirigeert zijn of haar schaakstukken over het bord zodat fraaie patronen ontstaan, net zoals een choreograaf zijn of haar dansers en danseressen patronen op het toneel laat uitvoeren. Rustige zetten worden afgewisseld door krachtzetten als pauken in een symfonie en de slotacte is een koningsdrama in Shakespeareaanse stijl. Aan de promotie van een a-pion is ooit een ode gewijd.
Inderdaad: Wat ’n Kunst!
De zomer voorbij
- Geschreven door: rQ
Schaken is van oorsprong geen zomersport. Schaken doe je binnen, als het buiten koud en guur is, als er sneeuw ligt en ijs, en als plensbuien en herfststormen de velden, de paden en de wateren teisteren. In de zomer ligt de schaakcompetitie stil, net zoals de voetbalcompetitie. De mensen gaan dan liever zeilen en kamperen. De wereld is echter niet zo overzichtelijk meer als hij eens was en in de afgelopen warme maanden is er volop geschaakt.
In de top van het internationale schaken heeft Anish Giri het moeilijk. Hij haalde in een WK-kwalificatietoernooi in Roemenië ternauwernood een 50%-score en in St.Louis staat hij momenteel op -1. Dramatisch verliep zijn match tegen Niemann (ja, de Niemann die door Carlsen van vals spel is beschuldigd). Hij verloor de klassieke partijen met 2½-3½, hield het rapidgedeelte gelijk en verloor de blitzmatch. Op de live-ratinglijst staat hij nu 17e met 1733,4 punten. Niemann zit hem op de hielen met 1733,0.
Terwijl Giri bezig was in de internationale arena, werd in Nederland het NK gehouden. Het moet nu ook tot Jan Timman zijn doorgedrongen dat zijn tijd voorbij is. Tegen l’Ami ging hij in de tie-break kansloos ten onder na in de reguliere partijen niets te hebben bereikt. Max Warmerdam werd kampioen. Op de KNSB-ratinglijst is hij Jorden van Foreest gepasseerd; op de FIDE-lijst staat Jorden nog 20 punten boven hem. Eline Roebers en Machteld van Foreest ontbraken bij het NK-vrouwen, waardoor Maaike Keetman kampioen kon worden. De toekomst van het Nederlandse vrouwenschaken ziet er niet rooskleurig uit. De ontwikkeling van zowel Roebers als Van Foreest lijkt te stagneren.
Ik heb meegedaan aan het weekendtoernooi van het Hilversums Schaakgenootschap en aan het open seniorentoernooi in Dieren. In het HSG-toernooi heb ik niet briljant en niet slecht gespeeld, een beetje geluk gehad en een paar ratingpunten gewonnen. Van Dieren ben ik nog niet hersteld. Het was een ramp: ½ uit 5 en alle zo moeizaam vergaarde ratingwinst van de voorbije maanden meer dan verloren.
In Hilversum waren slechts twee deelnemers ouder dan ik. Je zou dus kunnen zeggen dat ik langzamerhand toe ben aan toernooien met uitsluitend leeftijdgenoten, maar ik twijfel. Spelen tegen jonge mensen houdt je helder van geest. Waarom ik dan toch in Dieren heb meegedaan? Het toernooi leek mij een speciale charme te hebben, omdat er hoofdzakelijk boomers zoals ikzelf aan meedoen. Mensen die weten over wie je het hebt als je over Botwinnik begint. Je kunt er zeker van zijn dat je bekenden tegenkomt. Bovendien was het een jubileumtoernooi, het 50e in een reeks. Kortom, het leek prima en dat was het ook. Ik was echter niet scherp gefocussed. Hoewel ik me elke partij goed in de stelling verdiepte en braaf mijn zetjes deed, ontbrak de overtuiging. Het gevolg was dat ik meestal redelijk speelde, maar in elke partij wel een fout maakte, waardoor ik toch nog verloor. Verdiend, dat wel. Wat de oorzaak was? Ontbrak een prikkel die er wel is als ook niet-leeftijdgenoten meedoen?
Niet getreurd, het schaakleven gaat door. Drie maanden lang is Schaakclub Roden gesloten geweest, maar volgende week is de zomer voorbij. Maandag is de ledenvergadering en een week later de eerste ronde van de interne competitie. Het wordt loodzwaar, want ik moet drie titels verdedigen, niet alleen tegen veteranen!
Maaike
- Geschreven door: rQ
Maaike Keetman is deze zomer Nederlands schaakkampioen bij de vrouwen geworden. Daar werd ik nou vrolijk van.
Maaike is van 1999, dus nu 25 jaar oud. Als kampioene is zij is de opvolgster van Eline Roebers die dit jaar niet meedeed, net zomin als de kampioene van twee jaar geleden, Machteld van Foreest. Ze versloeg in de halve finale Anna-Maja Kazarian en in de finale was ze sterker dan vijfvoudig ex-kampioene Anne Haast.
Ik heb in 2010 tegen Maaike gespeeld in het Haags Weekendtoernooi. Bijna 60 jaar schaakervaring opgestouwd tot een rating van 1914 tegen een meisje van 11 met 200 ratingpunten minder. Het lag in de lijn der verwachting dat ik won. Ze hield echter lang goed stand in een tactische manoeuvreerpartij en ging pas op de 30e zet in de fout. Haar vader legde het me uit: Het was vrijdagavond. Maaike had ’s middags nog school gehad en was moe. Ze kon veel beter dan wat ze tegen mij had laten zien. Een week eerder had ze nog gewonnen van Jorden van Foreest, het grootste jeugdtalent van dat moment. In datzelfde Haags Weekendtoernooi heb ik van Jorden verloren, dus ik geloofde vader Keetman wel.
Sinds dat toernooi heb ik de ontwikkeling van Maaike Keetman gevolgd. Hoewel ze braaf haar partijtje in het Nederlandse schaken heeft meegespeeld en zelfs in het Olympiadeteam heeft gezeten, is het nooit tot een echte doorbraak gekomen. Het is maar de vraag of dat met het behalen van de titel gelukt is. Maaike staat niet in de ratingtop-tien van de vrouwen en komt daarom niet in aanmerking voor het Nederlandse Olympiadeteam dat in september in Boedapest in actie komt. Dat schijnt allemaal keurig volgens het reglement te zijn en er schuilt een rationele logica achter. De Nederlandse kampioenschappen zijn meestal sterk gedevalueerd doordat de sterkste spelers niet meedoen. Daardoor kan bijna iedereen die een paard van een loper kan onderscheiden, winnen. De topspelers laten de Olympiade echter niet graag aan zich voorbij gaan en de KNSB zou het land tekort doen als we hen in zo’n belangrijke internationale wedstrijd niet zouden opstellen. Alleen oude, romantische geesten, gevormd in lang vervlogen tijden, vinden nog dat je eerst de kampioen moet uitnodigen en pas daarna spelers met de hoogste rating. Jammer voor Maaike.
Gukesh
- Geschreven door: rQ
Gukesh heeft gewonnen. In een zinderend kandidatentoernooi is hij de oude garde bestaande uit Nakamura, Nepomniachtchi en Caruana een half punt voorgebleven. Generatie Z heeft de Millennials verslagen. Weinigen twijfelen eraan dat Gukesh in de WK-match die later dit jaar gespeeld wordt, Ding Liren van de troon zal stoten. Hij zou dan de jongste wereldkampioen schaken uit de geschiedenis worden.
Het succes van de 17-jarige Gukesh komt niet uit de lucht vallen. In mijn rQ India van 22 januari 2022 wordt hij al het naar verluidt grootste talent van India genoemd. Dat is inmiddels wel gebleken. Het andere grote Indiase talent, de één jaar oudere, Pragnanandhaa speelde eveneens een indrukwekkend toernooi, maar bleef toch 2 punten achter bij Gukesh. Voor Firouzja, de derde Gen Z-er, waren de druiven bijzonder zuur. In de eerste helft van het dubbelrondige toernooi verspeelde hij zijn kansen met vijf verliespartijen en slechts twee remises.
De Volkskrant kopte Stoïcijns schaaktalent uit India, door niets of niemand uit zijn concentratie te halen. Zo behoor je een schaker in de krant neer te zetten. Het artikel weet ook te melden dat Gukesh tot voor kort nauwelijks met computers werkte. Ik vind zelf de beste zet wel. Een geweldige uitspraak! Gelukkig hebben we dan Max Warmerdam om de mythe te ontrafelen: Zijn coaches werken juist heel veel met de computers. Toch bevalt de uitspraak van Gukesh mij erg. Als je goed wilt leren schaken, moet je leren goed na te denken. Veel (steeds meer) schakers grijpen direct na de partij naar hun mobiele schaakcomputer om te kijken hoe het echt zat. Dat is puur consumentisme, dus eigentijds, maar het maakt de creativiteit kapot.
Over het Stoïcijnse karakter van Gukesh heb ik ook zo mijn twijfels. Hij zou weinig emoties vertonen en je zou aan zijn gelaatsuitdrukking niet kunnen zien hoe hij er voorstaat. Nou, dan moet je de video van zijn eerste partij tegen Firouzja nog eens bekijken. Hij stond gewonnen, zowel op het bord als op de klok, maar aan zijn houding kon je zien dat hij blokkeerde. Hij kon het niet afmaken. Firouzja wel. Met nog maar enkele seconden bedenktijd ving hij Gukesh in een matnet. De Indiër legde zijn hoofd op het bord en bleef in die houding minstens een minuut lang zijn emoties verwerken. Geloof me, dat waren er niet weinig. Maar toen rechtte hij de rug, feliciteerde Firouzja en vervolgde het toernooi op weg naar de zege. Toch Stoïcijns?
Om de hiërarchie der generaties
- Geschreven door: rQ
Vandaag begint in Toronto het Kandidatentoernooi. Het toernooi moet de uitdager van wereldkampioen Ding Liren opleveren, maar het is meer. Het wordt een strijd om de hiërarchie der generaties, een clash tussen de Millennials en Generatie Z. Van de acht deelnemers zijn er vijf geboren in de jaren ’90: Caruana (1992), Nepomniachtchi (1990), Vidit (1994) en Abasov (1995). Nakamura (1987) mogen we ook tot de Millennials rekenen. De Generatie Z wordt vertegenwoordigd door Firouzja (2003), Pragnanandhaa (2005) en Gukesh (2006).
De toernooiwinnaar speelt eind 2004 een match om het wereldkampioenschap tegen de huidige titelhouder, de Millennial Ding Liren (1992). Ik voorspel dat Alireza Firouzja het Kandidatentoernooi op zijn naam gaat schrijven en hij is ook favoriet in de WK-match. De Millennials zijn dan definitief voorbijgestreefd. Natuurlijk zullen ze nog incidenteel successen boeken. Anish Giri (1994) wint Tatasteel misschien nog een keer, maar wereldkampioen zal hij niet meer worden.
Aan deze toch al uiterst speculatieve beschouwing kleeft een groot “maar”: er is één speler die al vele jaren de internationale elo-ratinglijst aanvoert, de huidige wereldkampioen snel- en rapidschaken en de niet-verslagen ex-wereldkampioen klassiek schaken, Magnus Carlsen (1990). Carlsen heeft zich in 2023 uit de strijd om het wereldkampioenschap teruggetrokken, omdat hij na vijf zware uitputtende matches geen zin had in een zesde. Alleen een WK-match tegen Firouzja leek hem nog een inspirerende uitdaging. Als Firouzja inderdaad de nieuwe wereldkampioen wordt, is Carlsen, volgens mij, moreel verplicht die strijd aan te gaan. Hij mag niet (weer) laten gebeuren dat een schaker, van welke generatie dan ook, na maanden voorbereiding en weken zware strijd wereldkampioen wordt en vervolgens overal waar hij komt voelt dat hij wordt gezien als een surrogaatkampioen.