In Wageningen wordt op 5 mei traditioneel het Bevrijdingsschaaktoernooi gehouden. Het toernooi beleefde dit jaar zijn 72e editie en is daarmee een van de oudste eendagstoernooien in Nederland. De traditie is in 1948 begonnen. Alleen in de coronajaren 2020 en 2021 is het toernooi niet doorgegaan.
Waarom zou je ter gelegenheid van de Bevrijding een schaaktoernooi te organiseren? Waarom ernstig zijn en niet gewoon dansen en zingen, zoals iedereen doet? Het Bevrijdingsschaaktoernooi in Wageningen is een monument, een blijvende herinnering aan de Duitse capitulatie op 5 mei 1945 in hotel De Wereld. En door de capitulatie te herdenken, wordt ook de gedachte aan de jaren van bezetting en onderdrukking levend gehouden en worden de slachtoffers van het nazisme geëerd.
Zelf kon de Nederlandse schaakwereld niet echt zeggen dat zij bevrijd was van de tiran. Hoewel de Duitsers een “gevolmachtigde” aan het hoofd van de NSB (“Neschabo”) hadden gezet, bleef het Dagelijks Bestuur in feite de touwtjes in handen houden. Gedurende de oorlog is er in Nederland gewoon doorgeschaakt. In het seizoen 1943-44 werd de clubcompetitie nog gedeeltelijk afgewerkt. Het Hoogoventoernooi is alleen in 1945 niet doorgegaan. Schaken bood de mensen afleiding en ontspanning in een moeilijke tijd. Dat gold ook voor onderduikers. “Het schaken achter zwart papier is door tal van schakers voortgezet; door niet weinigen zelfs in den vreeselijken tijd, toen Seyss-Inquart een deel van Nederland uithongerde …”, aldus L.G. Eggink in het in 1947 uitgegeven gedenkboek Partij verloren…. Zelfs in kamp Westerbork werd in 1942-1943 door gedetineerden een schaakcompetitie gespeeld.
Schaken bood troost en afleiding, maar dat neemt niet weg dat talrijke schakers in de oorlog zijn omgekomen. Partij verloren… was bedoeld om hen te herdenken. Een inventarisatie van omgekomen schakers leverde 235 namen op. De inventarisatie was onvolledig, zo merken de samenstellers van het boek op. Poppe Dijkhuis stelt in zijn artikelenserie De schaakwereld in de jaren ’40-’45 dat het boek te vroeg is verschenen en dat de voortvarende aanpak ten koste is gegaan van de zorgvuldigheid. Dijkhuis noemt een officiële opgave van 250 slachtoffers. Van hen waren 135 joods en 70 hadden illegaal werk verricht. Het Amsterdamse VAS werd van alle schaakverenigingen het hardst getroffen. Van de 50 joodse leden zijn er 35 omgebracht.
Bevrijdingsdag vond dit jaar plaats in oorlogstijd. Ongetwijfeld zijn er onder de slachtoffers van het oorlogsgeweld in Oekraïne veel schakers, maar veel anderen zijn het land ontvlucht. Duizenden Oekraïners zijn naar Nederland gekomen. Zoals Schaakclub Roden zich in het begin van deze eeuw heeft opengesteld voor bewoners van het toenmalige AZC, heeft zij nu contacten gelegd met Oekraïense vluchtelingen om deze die via het schaken wegwijs te maken in de Nederlandse samenleving. Het moet voor deze mensen erg verwarrend zijn geweest als vluchteling voor oorlogsgeweld een bevrijdingsfeest mee te maken. Wellicht vergroot het de hoop op een betere toekomst en komt er binnen afzienbare tijd een bevrijdingsschaaktoernooi in Kyiv.
Opgave
Elke maand een serie opgaven, steeds stijgend in moeilijkheidsgraad. Ter lering en vermaak.
05-1 Hoe wint zwart aan zet?
Oplossing vorige week
04-5 Wit aan zet wint. Hoe?
1.Te5 Dd7 2.Txe8+ Dxe8 3.d7 Dxd7 4.Db8+ Kh7 5.Dh8+ Pxh8 6.Tg7 mat